Βαθμίδα: Αναπληρωτής Καθηγητής
Τομέας: Τεχνολογίας του Ήχου, Μουσικοπαιδαγωγικής και Βυζαντινής Μουσικολογίας
Τηλ Γραφείου: 210 7277937
Αρ. Γραφείου: 927
Όροφος: 9ος
Ημέρες και Ώρες Υποδοχής στο Γραφείο:
ΠΕΜΠΤΗ 12.00 - 15.00, ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 12.00 - 14.00
email: thapstlplos@music.uoa.gr
Σπουδές
1. Πανεπιστημιακές Σπουδές: Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 1985. Μεταπτυχιακό στον Τομέα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του Δικαίου ΝΟΕ ΑΠΘ 1990. Certificat για τη Γαλλική γλώσσα 1993. ΣΕΛΕΤΕ παιδαγωγική επιμόρφωση 1993. Μαθήματα Παλαιογραφίας (1987 - 1988) σε διοργάνωση του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών στην Ι. Μ. Βλατάδων.
2. Μουσικές σπουδές: Πτυχίο της Βυζαντινής Μουσικής, με τον Δημήτριο Δουλουφάκη 1984. Δίπλωμα Βυζαντινής Μουσικής, με τον Δημήτριο Σουρλαντζή 1992. Σεμινάριο με τον καθηγητή του Α.Π.Θ. Γιάννη Καϊμάκη για την ελληνική παραδοσιακή μουσική 1996. Διδακτορικό δίπλωμα στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ με θέμα επί της Βυζαντινής Μουσικολογίας (Ο Απόστολος Κώνστας ο Χίος και η συμβολή του στη θεωρία της μουσικής τέχνης) και εποπτεύοντα καθηγητή τον Γρ. Στάθη.
Ακαδημαϊκή Σταδιοδρομία
Μουσικά Σχολεία: Από το 1992 έως το 1999 και από το 2001 έως το 2003 στα Μουσικά Σχολεία Θεσσαλονίκης και Γιαννιτσών. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας: Για επτά συνεχή εξάμηνα από το 1999 έως το 2002 δίδαξε στο Τμήμα Μουσικής και Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας βάσει του Π.Δ. 407/1980. Πανεπιστήμιο Αθηνών: Το 2009 εξελέγη επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και στις 25 Ιανουαρίου του 2011 διορίστηκε και ανέλαβε διδακτικά καθήκοντα στο Τμήμα, όπου διδάσκει μέχρι σήμερα.
Ερευνητικά ενδιαφέροντα
Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα, όπως αντανακλώνται και στο επιστημονικό του έργο αφορούν την Ψαλτική, την Ελληνική Δημοτική Μουσική, τη Λόγια Μουσική της Κωνσταντινούπολης, την ελληνική οργανολογία, καταγραφές κοσμικού ρεπερτορίου με Παρασημαντική, γενικότερες καταγραφές δημώδους παράδοσης, σχέσεις της Ψαλτικής με τις συγγενείς παραδόσεις της Ανατολικής Μεσογείου, δισκογραφικές επιμέλειες και κυρίως το θέμα της ελληνικής μουσικής θεωρίας και τον τομέα των Εξηγήσεων έργων Ψαλτικής αλλά και κοσμικής Μουσικής από τα χειρόγραφα της Παλαιάς Μεθόδου Βυζαντινής Παρασημαντικής στη Νέα Μέθοδο.
Διδασκόμενα Μαθήματα
Ι. ΗΧΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: Α. ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΨΑΛΤΙΚΗΣ Η Βυζαντινή Μουσική ή «Ψαλτική» καθώς και ευρύτερα η ελληνική παραδοσιακή μουσική εντάσσεται σε μια ευρύτερη ομάδα μουσικών παραδόσεων της Ανατολικής Μεσογείου με τις οποίες εμφανίζει κοινά μουσικά χαρακτηριστικά. Ένα από τα σπουδαιότερα είναι η αντίληψη της θεωρητικής ανάλυσης με όρους και αρχές που έχουν την καταγωγή τους στην αρχαία ελληνική μουσική θεωρία, εξελίσσονται κατά την εποχή του Βυζαντίου και διαδίδονται με αλληλεπιδράσεις στους γειτονικούς πολιτισμούς (Άραβες, Πέρσες, Οθωμανούς, Σλάβους κλπ), Το σπουδαιότερο και εκτενέστερο μέρος της ελληνικής θεωρίας είναι η τροπικότητα, η οποία στη βυζαντινή παράδοση της Ψαλτικής, που σώθηκε μέχρι τις μέρες μας, εκφράζεται με τους λεγόμενους Ήχους. Σ’ αυτό το μάθημα διδάσκονται οι θεμελιώδεις έννοιες της Θεωρίας της Ψαλτικής και γενικότερα της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, καθώς και η στοιχειώδης περιγραφή των βασικών Ήχων. Χρησιμοποιούνται ακουστικά ψαλτικά παραδείγματα.
ΙΙ. ΚΟΣΜΙΚΟ ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ ΣΕ ΠΑΡΑΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Με τη σημειογραφία της Βυζαντινής Μουσικής καταγράφηκε πλην της Ψαλτικής και ένα σημαντικό ποσό κοσμικού ρεπερτορίου. Το ρεπερτόριο αυτό αφορά κυρίως τη λεγόμενη Λόγια Μουσική της Πόλης σε φόρμες αραβοπερσικές και αριθμεί περί τις 4500 σελίδες καταγραφών στα χειρόγραφα της Ψαλτικής και άλλες 2500 περίπου σελίδες στις έντυπες εκδόσεις. Ρεπερτόριο επίσης του τύπου του σχολικού τραγουδιού καταγράφηκε περί το τέλος του 19ου αι., ενώ μεγάλος όγκος καταγραφών ιδίως κατά τον 20ό αι. αφορά το ελληνικό Δημοτικό τραγούδι. Αυτό το υλικό εκτός από τη σημασία που έχει για την παρακολούθηση της ελληνικής μουσικής Ιστορίας και τη σχέση της Ψαλτικής με τα κοσμικά μουσικά είδη, αποτελεί πλέον σπουδαία πηγή και για την ευρύτερη παράδοση της Ανατολικής Μεσογείου από άποψη αρχαιότητας και έκτασης δεδομένων. Στό μάθημα εξετάζονται εποπτικά οι σημαντικότερες πηγές καθώς και ειδικά θέματα που ανακύπτουν, όπως θέματα ιστορικής Μουσικολογίας, Μορφολογίας, Θεωρίας και Εξήγησης κοσμικών μελών από την Παλαιά Παρασημαντική.
ΙΙΙ. ΨΑΛΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η μουσική συγγένεια των δύο χώρων έχει πολλές φορές επισημανθεί στο παρελθόν. Αφού εξεταστούν συνοπτικά τα σημεία επαφής των δύο χώρων (γλώσσα, ποικιλία διαστημάτων, τροπικότητα, μελοποιητικές τεχνικές, ανθρωπολογικοί παράγοντες κλπ) καθώς και οι κυριότερες διαφορές τους (οργανοχρησία, κοσμικός ή μη χαρακτήρας, ποικιλία τοπικών παραδόσεων κλπ), διερευνάται περαιτέρω το βάθος και η έκταση αυτής της σχέσης με βάση το κριτήριο της τροπικής ανάλυσης. Επικεντρώνοντας στις βασικές διαιρέσεις και κλάδους της Οκταηχίας, αναλύονται τροπικά αντίστοιχα προς αυτές κομμάτια δημοτικής μουσικής, αντιπροσωπευτικά των κυριοτέρων τοπικών ελληνικών παραδόσεων. Χρησιμοποιείται σχετικό ηχητικό υλικό και δισκογραφία.
IV. ΨΑΛΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Ένα μεγάλο μέρος της νεοελληνικής λαϊκής αστικής μουσικής εμφανίζει μουσικές συγγένειες με την Ψαλτική. Ανιχνεύουμε τα επί μέρους είδη και τα σημεία επαφής που αφορούν αυτήν τη σχέση σε μια διαχρονική εξέταση μοιρασμένη σε εποχές βάσει σημαντικών αλλαγών (μικρασιατική καταστροφή, επικράτηση μπουζουκιού, εμφάνιση ιδιαιτέρων μουσικών ρευμάτων, όπως «ρεμπέτικου, έντεχνου, πολιτικού,» τραγουδιού, κλπ). Χρησιμοποιώντας το εργαλείο της τροπικής ανάλυσης, επιχειρούμε να εντοπίσουμε ρεπερτόριο που φέρει τα συγγενέστερα προς τον πυρήνα της βυζαντινής Οκταηχίας τροπικά χαρακτηριστικά. Χρησιμοποιείται σχετικό ηχητικό υλικό από τη δισκογραφία.
V. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 1 Διδάσκονται οι θεωρητικές αρχές που χρησιμοποιεί η Ψαλτική με εμβάθυνση σε βασικές έννοιες, όπως Τροπικότητα, διαστήματα, παραγωγή και διακρίσεις πολυηχίας, θεωρία των βασικών Ήχων. Ως εγχειρίδιο βάσης χρησιμοποιείται το Μέγα Θεωρητικόν του Χρυσάνθου. Δίνεται μικρό σώμα σημειώσεων με επεκτάσεις και αναλύσεις που γίνονται κατά τη διάρκεια των παραδόσεων.
VI. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 2 Σε συνέχεια του μαθήματος ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 1 διδάσκεται εκτενώς η τροπική ανάλυση των Ήχων και των Συστατικών τους, με πλούσια σειρά παραδειγμάτων και αναφορές σε παράλληλα τροπικά Ανατολικά Συστήματα. Δίνονται σημειώσεις από τον διδάσκοντα.
Βιβλία
«Ο Απόστολος Κώνστας ο Χίος και η συμβολή του στη θεωρία της Μουσικής Τέχνης», Αθήνα 2002 (διδακτορική διατριβή).
«Η εκκλησιαστική Μουσική στο Εκκλησιαστικό Δίκαιο», Θεσσαλονίκη 1999.
«Ελαττόνων τρισσάκις τρις τριών Σύνθεμα», Έχει παραδοθεί προς έκδοσιν στον εκδοτικό οίκο ΕΝ ΧΟΡΔΑΙΣ και αναμένεται να εκδοθεί εντός του 2016.
Rediscovered musical treasures, exegeses of secular oriental music, part 1, edited and trasncribed from post - Byzantine music manuscripts into staff notation By Thomas Apostolopoulos and Kyriakos Kalaitzidis, Editura Universitatii de Musica, Bucuresti 2019.
Αντιπροσωπευτικές Δημοσιεύσεις
ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ
1996 «Το ούτι ως εκπαιδευτικό όργανο ελληνικής μουσικής», στον τόμο Ούτι Μέθοδος εκμάθησης, εκδ. «Εν Χορδαίς», Θεσσαλονίκη.
2000 «Τραγούδια θρησκευτικού περιεχομένου της Λέσβου και Βυζαντινή Μουσική», Μελέτη στον τόμο Μουσικά Σταυροδρόμια στο Αιγαίο: Λέσβος 19ος - 20ός αιώνας, συνοδευόμενο από πενταπλό CD, Αθήνα 2000, εκδόσεις Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Εξάντας.
2001 «Εποπτικά όργανα για τη διδασκαλία ελληνικής παραδοσιακής μουσικής», εισήγηση στο διεθνές συνέδριο για τα μουσικά όργανα, Καστοριά 2001, Παράρτημα στις Σημειώσεις του Μαθήματος για στοιχειώδη οργανοχρησία ασυγκέραστου οργάνου αναρτημένο στο e class.
2003 «Μορφολογικές παρατηρήσεις στα Δοξαστικά του Πέτρου Πελοποννησίου κατά το Νέο αργό στιχηραρικό είδος». Ανακοίνωση στο Β΄ διεθνές συνέδριο Ψαλτικής του ΙΒΜ, Αθήνα, Οκτώβριος 2003, «Πρακτικά. 2004/2014 «Ο δεύτερος ήχος της ψαλτικής». Μελέτη στον τιμητικό 1ο τόμο του περιοδικού Ανατολής το Περιήχημα 1, σσ. 30 (τελική έκδοση: Αθήνα 2014).
2005 «Έντεκα (11) Άρθρα για την ελληνική μουσική» για το διαμεσογειακό πρόγραμμα medi muses, Εν Χορδαίς, Θεσσαλονίκη.
2006 Αναλύσεις στην περί τροπικότητας διδασκαλία του Αποστόλου Κώστα του Χίου, Αθήνα. Ανακοίνωση στο Γ΄ Συνέδριο ΙΒΜ: Πρακτικά.
2009 «Παραδοσιακός χορός και νεοελληνική λαϊκή μουσική», Συνέδριο –διημερίδα με θέμα: «Προσεγγίσεις του παραδοσιακού χορού», Κέντρο Μελέτης Παραδοσιακών Χορών «Κύκλος», 4 και 5 Απριλίου 2009, Θεσσαλονίκη (υπό δημοσίευση στα Πρακτικά).
2009 «Ρυθμός καί Εξήγηση κοσμικών μελών από την Παλαιά Παρασημαντική», Δ΄ Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό, Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας (IBM), Αθήνα, 8–11 Δεκεμβρίου 2009 (Πρακτικά Συνεδρίου).
2011 «Levels of orality in Byzantine music», 4th International Conference on Orthodox Church Music (ISOCM) “Unity and Variety in Orthodox Music: Theory and Practice”, Joensuu, Finland / 6-12 June 2011 (Πρακτικά στην αγγλική γλώσσα).
2011 «Production fields of theoretical terminology of the psaltiki», International Musicological Conference “Crossroads”, Aristotle University of Thessalonica School of Music Studies, IMS, Thessaloniki, 6 – 10 June 2011 (διαδικτυακά Πρακτικά στα αγγλικά,
crossroads.mus.auth.gr/wpcontent/uploads/2013/07/CROSSROADS_PROCEEDINGS.pdf ).
2012 «Tόνος και μέλος στους προσωδιακούς Κανόνες του Δαμασκηνού», Συνέδριο: «Μουσική και Γλώσσα» ΕΚΠΑ, ΤΜΣ, Αθήνα 23 και 24 Νοεμβρίου 2012 ( ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΑ 22).
2012 «Σύμβολα και συμβολισμοί στη θεωρητική ύλη της Ψαλτικής», Ε΄ Διεθνές Συνέδριο Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας (ΙΒΜ), Αθήνα, 14 Δεκεμβρίου 2012 (υπό δημοσίευση στα Πρακτικά).
2013 «Diagrams and “Kanonia” as Visual Representations of Musical Instruments in the Theory of Psaltic Art», The Fifth International Conference on Orthodox Church Music, “Church Music and Icons: Windows to Heaven” University of Eastern Finland, in Joensuu, Finland / 3-9 June 2013 (Πρακτικά στην αγγλική γλώσσα).
2014 «Παρατηρήσεις περί Διδακτικής της ψαλτικής, οργανολογίας και θεωρίας διαστημάτων στο ‘Παναρμόνιον’ του Κ. Ψάχου». 1ο Διεθνές Διεπιστημονικό Μουσικολογικό Συνέδριο στο Βόλο με θέμα: «Η Ψαλτική Τέχνη ως Αυτόνομη Επιστήμη: Επιστημονικοί Κλάδοι – Συναφή Επιστημονικά Αντικείμενα – Διεπιστημονικές Συνεργασίες, Διαθεματικότητα και Διάδραση», 30 Ιουνίου – 2 Ιουλίου 2014
(http://speech.di.uoa.gr/IMC2014/pdffull/IMC2014%20Proceedings.pdf, Διαδικτυακή δημοσίευση Πρακτικών).
Καλλιτεχνική Δραστηριότητα
Πέραν της διδασκαλίας καλλιτεχνικών αντικειμένων, όπως Βυζαντινή Μουσική, ούτι, παραδοσιακή ορχήστρα, στοιχειώδη οργανοχρησία ασυγκέραστου οργάνου σε Μουσικά Γυμνάσια, ιδιωτικές σχολές («Εν Χορδαίς» κ.λπ.), Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, σημειώνονται τααρακάτω: Ψάλλει και τραγουδά στο χορό του σχήματος «Εν Χορδαίς» με πολλές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από τις σπουδαιότερες εμφανίσεις με αυτό το μουσικό σχήμα αναφέρονται αυτή της 18ης Απριλίου του 2000 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με εκτενές πρόγραμμα δημοτικής μουσικής και λόγιας μουσικής της Πόλης, όπου και μικρό αφιέρωμα στον Ζαχαρία Χανεντέ, στις εκδηλώσεις «Μνήμες Βυζαντίου» τον Οκτώβριο 2001 στη Βενετία, της 15ης Μαΐου 2003 στις Βρυξέλλες στο Palais des beaux arts στην εκδήλωση «Voix de Byzance»,της 28ης Μαρτίου 2004 στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης σε σύμπραξη με το Χρόνη Αηδονίδη και τους «Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης» υπό τον Καθηγητή Γρ. Στάθη, της 1ης Απριλίου 2006 στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης με πρόγραμμα για τις Μουσικές Παραδόσεις της Μεσογείου και προσκεκλημένους καλλιτέχνες, της 2ας Ιουνίου 2006 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στην εκδήλωση «Άκουσμα παγκόσμιον, η Πόλη και η καθ’ ημάς Ανατολή», στη Salle Pleyel στο Παρίσι στις 8 Ιανουαρίου του 2012, στο Μέγαρο Αθηνών σε αφιέρωμα στο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο στις 27 Νοεμβρίου 2014 καθώς και άλλες, στη Μασσαλία, Φιλιππούπολη, Βενετία και πόλεις εντός Ελλάδος. Δεν απαριθμούνται εδώ συμμετοχές σε επαγγελματικούς χώρους ή εκδηλώσεις ιδιωτικού χαρακτήρα. Περιστασιακά έχει λάβει μέρος στις εκδηλώσεις του χορού «Οι Μαΐστορες…» υπό τον χοράρχη Γρηγόριο Στάθη.
